Муносибатҳои замонии ҷумлаҳои мураккаби тобеъ бо пайрави мубтадо ва пуркунанда дар забонҳои англисӣ ва тоҷикӣ таҳлил шудааст. Зикр шудааст, ки дар ҳолати ҳамзамонии куллӣ дар забони англисӣ ҳам дар сарҷумла ва ҳам дар ҷумлаи пайрав феъл дар замони гузаштаи номуайян- Past Indefinite низ меояд. Дар ҳолати ҳамзамонии ҷузъӣ амали ҷумлаи пайрав назар ба амали сарҷумла давомноктар мебошад ва барои ифодаи он феълҳои боҳудуд истифода мешаванд. Маълум гашт, ки дар забони англисӣ дар ҷумлаҳои пайрави мубтадо бештар муносибатҳои ҳамзамонӣ дар ҷумлаҳое, ки сарҷумлаи он бо ҷумлаи пайрав ба воситаи пайвандаки “that” алоқаманд гаштаанд, бештар ба назар мерасад. Собит гардидааст, ки дар ҳар ду забон ҳам дар ҷумлаҳои пайрави мубтадо ва ҳам ҷумлаҳои пайрави пуркунанда бештар муносибати ҳамзамонии ҷузъӣ дида мешавад, ки дар он амали сарҷумла яккарата, кӯтоҳмуддат ва амали ҷумлаи пайрав бошад давомдор ва дарозмуддат аст.
Калидвожаҳо: муносибатҳои ҳамзамонӣ, муносибатҳои ҳамзамонии ҷузъӣ, муносибатҳои ҳамзамонии куллӣ, ҷумлаҳои мураккаб, ҷумлаҳои пайрав, замон, шаклҳои ҳудудию замонӣ
1. Блох М.Я. Высшая школа.Теоретические основы грамматики: учебник/ М.Я. Блох. - 4-е изд., испр. – Москва, 2004. – 239 с.
2. Бархударов Л.С, Поченсов Г.В. Сложноподчиненные предложения в английском языке. – Москва : Высшая школа, 1981.- 264 с.
3. Иванова В.В. Теоретическая грамматика современного английского языка: учебник.- Москва: Высшая школа, 1981.- 285 с.
4. Кобрина Н.А, Коршеева Е.А. Грамматика английского языка: учебник- Санкт-Петербург, 1999.- 355 с.
5. Нематуллоева М.Н. Типология выражения таксисных отношений. - Душанбе: Ирфон, 2001.-132 с.
6. Усмонов К.У. Назарияи грамматикаи забони англисӣ. - Хуҷанд, 2009. – 100 с.
7. Рустамов Ш. Ҷумлаҳои мураккаб бо пайрави сабаб дар забони адабии ҳозираи тоҷик. – Душанбе: Дониш,1968.- 118 с.
8. Рябова М.Ю. Временная референция в английском языке: дисс... д-ра филол. наук. – Кемерово,2004.- 352 с.
9. Тоҷиев Д.Т. Воситаҳои алоқаи ҷумлаҳои мураккаби тобеъ дар забони адабии тоҷик.- Душанбе: Дониш,1967.- 156 с.
Адабиёти бадеӣ:
10. Austen Jane. Pride and Prejudice. Oxford University press, 1995 - 102 pp.
11. Bronte Charlotte. Jane Eyre- Moscow, 1965. - 124 pp.
12. Dickens Ch. Adventures of Oliver Twist. – Moscow, 1949. - 327 pp.
13. Tolkien J.R.R. The Lord of Rings. All parts- Islamabad, Pakistan, 1967. - 352 pp.
14. Айнӣ С.Ёддоштҳо,қисми1,Сталинобод:Нашириёти давлатии Тоҷикистон,1950. – 352c.
15. Ҷалил Р. Маъвои дил. - Душанбе: Дониш, 1983.- 386 с.