Мақолабатаҳлилимаъноваваҷҳитасмим, сохтор, инкишофватағйирёбиитаърихиитопонимишаҳри ТоҷикистониШимолӣ – Истаравшанбахшидашудааст. Таъкидгардидааст, кидардавоми таърихибешаз 2500-солашаҳрсеборномашроивазкардааст. Дардаврониатиқавақурунивусто шаҳримазкурбономҳоиКиропол (вариантҳоиКурушкада, Кирэсхата), Истаравшан (вариантҳоифонетикиашСурушан, Сурушана, Сайдушана, Уструшаник, Уструшан, Уструшана), азасриХVI бошадчунУротеппамаъруфиятдошт. Дарасосимаълумотисарчашмаҳоимўътабаримўътамадибостониюқурунивустова осориҷуғрофӣ, азқабиликитобимуқаддасизардуштия «Авасто», рисолаҳои «Ашкол-ул-олам»-иҶайҳонӣ (асриХ), «Масоликвамамолик»-и Истахрӣ (а.Х), «Футўҳ-ул-булдон»-иБалозурӣ (а. IX), тадқиқотиолимонихориҷиюватанӣ, азҷумлашарқшиносимаъруфирусВ.А. Ливщиц, олимони тоҷикакадемикА.М. Мухторов, С. Абдуллоев, Ю. Яъқубовбароитаъйиниваҷҳитасмияи номҳоитаърихиишаҳриИстаравшанкўшишбахарҷдодашудааст.
ҷуғрофияитаърихӣ, топонимика, Истаравшан, Ўротеппа, Киропол, сарчашмаҳоиҷуғрофииқурунивусто
1. Абдуллоев, С.Фарҳанги Сомониён/С. Абдуллоев. – М.: Шӯъбаи чаҳоруми нашриёти ҳарбӣ, 2001. – 598 с.
2. Абдунабизода А. Истаравшан//Тоҷикистон. - №№ 1-2. – 1994. – С. 12-16.
3. Абдураззоқ Самарқандий. МатлаиСаъдийнвамажмаи баҳрайн. –Тошкент: Фан, 1969. – 532 с.
4. Абулқосими Ҷайҳонӣ. Ашкол-ул-олам// Сомониён дар оинаи таърих. – Ҷ. 2. – Хуҷанд: Нашриёти давлатии ба номи Раҳим Ҷалил. – С. 39-78.
5. Абу-Исхак, ибн Мухаммед ал-Истахри. Масалик ал-мамолик:пер. с персидского. З. Н. Ворожейкиной/А.Истахри// Материалы по истории киргизов и Киргизии. – М.: Наука, 1973. – 283 с.
6. Абулкасим, ибн Хаукал. Китаб ал-Масолик ва-л-мамолик: пер. С.Волина / Х. Абулкасим/ Материалы по истории туркмен и Туркмении. – Т. 1. – М.: Иститут востоковедения, 1939. – 408 с.; Ҳудуд-ул-олам. Ибни Ҳавқал Сурат-ул-арз. Муҳаммад Обиди Иршод. Чаҳорбоғи гулҳо. – Таҳияи Зариф Шариф. - Душанбе: Адиб, 2008. – 212 с.
7. Авасто. Яшти Меҳр / Садои Шарқ. – 1985. - № 3. – С. 94-105.
8. Ахмад ибн Йхйа ибн Джабир ал-Балозури. Футух ал-Булдон/Пер.с арабского предисловие, комментарий и указатели Г.Гоибова. – Душанбе: Дониш, 1987. – 111 с.
9. Аюбов А.Р. Топонимы Уструшаны как источник по истории и культуры. – Худжанд: Нури маърифат, 2013 – 192 с.
10. Бабур-наме. Записки Бабура. Перевод М. Салье. Изд. второе, дораб. – Ташкент: Главная ред. энцикл., 1993. - 464 с.
11. Бобоҷонов Ғ., АбдулозодаР. вадиг. ӮротеппаёИстаравшан//Тоҷикистонисоветӣ. – 1989. – 7 апр; СайфиддиновА., ФайзуллоевС. ӮротеппаёИстаравшан//Тоҷикистонисоветӣ. – 1989. – 17 май; ШукуриИброҳим. ӮротеппаёИстаравшан//Тоҷикистони советӣ. – 1989. – 19 авг.
12. Ғафуров Б. Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим ва асрҳои миёна. – Китоби 1. – Душанбе: Ирфон, 1983. – 700 с.
13. Дар ин бора ба асару мақолаҳои зерин таваҷҷӯҳ шавад: Мухторов, А. Курушкада, Истаравшан, Уротеппа/А.Мухторов. – Душанбе: Амри илм, 2000. – 100 с; Мухторов А. Гузары Ура-Тюбе. – Тошкент: Чулпон, 1995. – 143 с.; Ёқубов Ю. Тавсири номи шаҳрҳои Истаравшан// Фарҳанг. - № 7-8. -2002. – С.41-47; Ғафуров Б. Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим ва асрҳои миёна. – Китоби 1. – Душанбе: Ирфон, 1983. – 700 с.; Довуди Д. Кир Великий и проблема основания города Кирополя// Роль Истаравшана в истории цивилизации народов Центральной Азии. – Душанбе, 2002. – С. 113-114; Довудӣ Д. Сиккаҳои Истаравшан/ Фарҳанг. – № 7-8. – С.45; Муҳтарам Ҳ. Тахмине дар маънои Истаравшан ва Курката//Фарҳанг. - № 7-8. – 2002. – С. 50-51; ЁқубовЮ. Ӯротеппачӣ маънодорад//Тоҷикистонисоветӣ. – 1990. – 12 янв.
14. Ибн, Хурдадбех. Книга путей и стран/А. Хурдадбех. //Перевод с арабского, комментарии, исследование, указатели и карты Н.Велихановой. – Баку: Элм, 1986. – 428 с.
15. Мухторов, А. Амирон ва вазирони Сомонӣ/А.Мухторов. –Душанбе: ОлиСомон, 1997. - 76 с.
16. Мухторов, А. Курушкада, Истаравшан, Уротеппа/А.Мухторов. – Душанбе: Амри илм, 2000. – 100 с; Негматов Н.Н. Уструшана в древности и раннем средневековье. Отв. ред. Б.А.Литвинский. – Сталинабад: Изд-во АН ТаджССР, 1957. – 160 с; Неъматов Н. Асрори Истаравшан. – Душанбе: Ирфон, 1972. – 51 с.
17. Мирбабаев, А.К. Дахмаки Курката: раскопки и исследования/А. Мирбабаев: материальная культура Уструшаны. – Вып. 6//Древняя Уструшана: города, их локализация и хронология. – Душанбе: Ому, 2003. – С. 267-562.
18. Муҳтарам Ҳотам. Тахмине дар маънои Истаравшан ва Курката/Фарҳанг. – 2002. - № 7-8. – С. 48-53.
19. Назирҷон Турсуни Хуҷандӣ. Истаравшан/Турсуни Н// Шарҳи мухтасари таърихию этнографӣ. – Душанбе: Ирфон, 1992. – 208 с.
20. Негматов Н.Н. Уструшана в древности и раннем средневековье. Отв. ред. Б.А.Литвинский. – Сталинабад: Изд-во АН ТаджССР, 1957. – 160 с.
21. Негматов Н.Н. Древняя и раннесредневековая Уструшана// Археологи рассказывают. – Сталинабад, 1959. – С. 114-134; Воронина В.Л., Неъматов Н.Н. Открытие Уструшаны//Наука и человечество/Международный ежегодник. – М., 1974. –С. 51-71; Негматов Н. Уструшана/ Средняя Азия и Дальний Восток в эпоху средневековья. – М.: Наука, 1999. – С. 114-130.
22. Неъматов Н. Асрори Истаравшан. – Душанбе: Ирфон, 1972. – 51 с.; Негматов Н.Н. Государство Саманидов (Мавераннахр и Хорасан в 1Х-Х вв.)/ Отв. ред. Б.И. Искандаров; АН ТаджССР. Ин-т истории им. А. Дониша. – Душанбе: Дониш, 1977. –279 с.;Неъматов Н.Н. Давлати Сомониён (тоҷикон дар асрҳои 1Х-Х). – Душанбе: Ирфон, 1989. – 304 с.
23. Рахимов Н. Урбанизация средней части бассейна Сырдарьи/I тыс.до н.э. – середина II тыс. н.э./ авт. д.и.н.: 07.00.06. – Хуҷанд: Нури маърифат, 2007. – 39 с.; Рахимов Н.Т. Археологическая стратиграфия Ура-тюбе/Материальная культура Уструшаны. – Вып. 6//Древняя Уструшана: города, их локализация и хронология/Материальная культура Уструшаны. – вып. 5-8./ под. общ. ред. Н.Негматова. – Душанбе: Ому, 2003. – С. 137-266.
24. Согдийские документы с горы Муг. Чтение перевод, комментарий. – Вып. II (Юридические документы и письма). Чтение, перевод, коментарии В.А.Лившица. – М.: Издательство восточной литературы, 1962. – 222 с.
25. Ҳусейни Нарзулло, Ҷонибек Расулӣ. Истаравшан дар партави Истиқлол. – Душанбе: Бухоро, 2011. – 258 с.
26. Ҳудуд-ул-олам. ТаҳиягариматнвамуаллифипешгуфторАбдуҷамол Ҳасанов. –Душанбе: Бухоро, 2014. – 588 с.
27. Яшти Меҳр/Порчае аз Авасто/ Садои Шарқ. – 1985. - № 1. – С.106-111.
28. Яшти Меҳр/Порчае аз Авасто/ Садои Шарқ. – 1985. - № 2. – С. 95-105.
29. Якубов Ю. К исторической топонимике городов Уструшаны// Роль Истаравшана в истории цивилизации народов Центральной Азии. –Душанбе, 2002. - С. 94-97.
30. Яъқубов Ю. Тавсифи номи шаҳрҳои Истаравшан// Фарҳанг. - № 7-8. -2002. – С.43-47.