Мақола ба масъалаи маскуншавии туркҳо дар вилояти таърихию фарҳангии Суғд ва тафсири этнонимҳо ва этнотопонимҳои туркии ин вилоят бахшида шудааст. Туркҳо яке аз халқиятҳои сершумори Осиёи Марказӣ буда, таърихи бой доранд. Маскуншавии онҳо аз ватани аслии худ – Олтой ва Ҷунгария ба давраи барвақти асрҳои миёна рост меояд. Бо пурқувватшавии Хоқонии ғарбии турк (603-704) муҳоҷирати туркҳо қувват гирифт ва як қисми онҳо дар марзи вилояти таърихӣ-фарҳангии Суғд, ба истиснои болооби Зарафшон ва минтақаҳои кўҳии Усрушана маскун шуданд. Ин маскуншавӣ ба урфу одат, фарҳанги мардуми маҳалии суғдзабон таъсири калон расонд ва дар ҳамин замина дар топонимикаи ин минтақа дигаргуниҳо ба амал омаданд.
Муаллиф қайд мекунад, ки этнонимҳои туркӣ бар хилофи қавмҳои дигар сершумор буда, тафсири мухталиф доранд. Дар ҳамин замина баробари маскуншавии туркҳо аввалин маротиба дар марзи Суғди Шарқӣ этнотопонимҳои туркӣ пайдо шуданд, ки аз нуфузи шахсон ё гурўҳҳои алоҳида дар ин ё он маҳали навбунёд ё аз нав номгузорӣ шуда маълумот медиҳанд. Баробари ин муаллиф иброз медорад, ки на дар ҳама ҳолат равандҳои этникии бо туркҳо вобаста ба пайдоиши номҳои нави ҷуғрофӣ ва этникӣ мусоидат карданд.
Суғд, Зарафшон, туркҳо, этнонимҳо, этнотопонимҳо, муҳоҷирати туркҳо, равандҳои этникӣ
1. Аманжолов А.С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка / А.С. Аманжолов. – Алматы: Санат, 1997. – 608 с.
2. Аргынбаев Х. Образование казахских джузов и их дальнейшая этнологическая судьба / Х. Аргынбаев // Проблемы этногенеза и этнической истории народов Средней Азии и Казахстана. Вып. ΙΙΙ. - М.: Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 1991. – С.74-82.
3. Аюбов А.Р. Таърих дар номҳои ҷуғрофӣ ва этникӣ / А.Р. Аюбов. – Хуҷанд: Меъроҷ, 2017. – 124 с.
4. Баскаков Н.А. Модели тюркских этнонимов и их типологическая классификация / Н.А. Баскаков // Ономастика Востока. - М.: Наука, 1980. – С.199-210
5. Востров В.В., Муканов М.С. Родоплеменной состав и расселение казахов / В.В. Востров, М.С. Муканов. – Алма-Ата: Издательство «Наука» Казахской ССР, 1968. – 254 с.
6. Гумилев Л.Н. От Руси до России. Очерки этнической истории / Л.Н. Гумилев. - М.: Экопрос, 1992 - 335 с.
7. Кармышева Б.Х. Этнографическая группа «тюрк» в составе узбеков / Б.Х. Кармышева // Советская этнография. - 1960. - №1. – С.3-22
8. Маликов, А. Тюрки в Среднеазиатском Междуречье в VI–VIII вв. (по археологическим и письменным источникам): автореф. дисс. канд. ист. наук: 07.00.01 / Азим Маликов. - Самарканд, 2000. – 26 с.
9. Мурзаев Э.М. Апелятивы в топонимии Средней Азии // Ономастика Средней Азии. – Фрунзе: Илим, 1980. – С.200-203.
10. Мухаммад Солех. Шайбонийнома. – Тошкент: Адабиёт ва санъат, 1989. – 336 б.
11. Наршахи М. История Бухары./ Пер. с перс. Н.Лыкошина / Под ред. В.В.Бартольда. - Ташкент: Типо-лит. т.д. «Ф. и Г. Бр. Каменские», 1897. - 124 с.
12. Негматов, Н.Н. Таджикский феномен: теория и история. – Душанбе: Оли Сомон, 1997. – 448 с.
13. Рауф Расул. Мўрияк // Байрақи Октябр. – 1991. – 10 август.
14. Турсунов Н.О. Развитие городских и сельских поселений Северного Таджикистана в ХVIII-начале XX вв. / Н.О.Турсунов. - Душанбе: Ирфон, 1991. - 544 с.
15. Турсунов Н.О. Ғончӣ ва унинг атрофидаги қишлоқлар / Н.О.Турсунов // Овози Ғончӣ. – 1992. - 7-октябр
16. Турсунов Н.О. Тоғлар орасидаги масканлар / Н.О. Турсунов // Овози Ғончӣ. - 1993. - 24- феврал
17. Эшонкулов У. История парадиза Древнего Согда / У. Эшонкулов. – Душанбе: Эчод, 2007. – 180 с.
18. Bernard P., Francfort H. P. Etudes de la geographie historique sur la plaine d’Ai Khanum (Afganistan). Paris, 1978
19. Frye R. N. Islamic Sources for the Pre-Islamic History of Central Asia // Prolegomena to the sources on the history of Pre-Islamic Gentral Asia. Budapest, 1979