Рассмотрена проблема отражения арабизованной лексики (муарработ) в толковых персидско - таджикских словарях Х1-ХV веков. Отмечается, что, хотя арабизованная лексика встречается во всех семи толковых словарях Х1-начала ХV века, составленных в Хорасане и на Индийском субконтиненте, сами термины муарраб (арабизованный) и таъриб (арабизация) очень редко используются в указанных лексикографических трудах. Арабизованная лексика, встречающая в словаре “Донишномаи Кадархон”, в основном образована по принципу трансформации согласных и добавления согласного в конце слова. В некоторых случаях автор словаря приводит в словарных статьях и исконную и арабизованную форму. Очень часто арабизованную лексику аль-Форуки разъясняет с помощью таджикских, индийских, арабских синонимов. С точки зрения происхождения, большинство арабизованной лексики в словаре “Донишномаи Кадархон” является исконно таджикской, хотя в нём встречаются сирийские и греческие слова, а также слова из санскрита.
персидско-таджикская лексикография, словари Х1- ХV вв., аль – Форуки, словарь “Донишномаи Кадархон”, арабизованная форма (муарраб), арабизация (та`риб), транформация букв, добавление букв
1. Баҳор, Муҳаммадтақӣ. Сабкшиносӣ ё таърихи татаввури насри форсӣ. Талхиси Саййидбутолиби Миробидинӣ. – Душанбе: Бухоро, 2012. – 570 с.
2. Қурбонова С.З.Аз таърихи фарҳангҳои муарраб/Ховаршиносии муосир ва дурнамои рушди он:масоили забоншиносӣ, матншиносӣ ва робитаҳои адабӣ (Маводди конференсияи байналмилалии илмӣ-назариявӣ, 28-29-уми октябри соли 2024). – Хуҷанд, 2024. - С. 133-139.
3. Алиева Ф.Н. Арабизированная и фарсизированная лексика в “Гияс-ул-лугот” Мухаммада Гиясуддина Ромпури. АКД. – Душанбе, 2017. – 23 с.
4. Раупов, Ҳафиз.”Фарҳанги Ҷаҳонгирӣ” ҳамчун сарчашмаи лексмкографии тоҷику форс. – Душанбе, 1978. – 191 с.
5. ал-Форуқӣ, Ашраф ибни Шараф ал-Музаккир. Донишномаи Қадархон.Фароҳамовардагони матн,муаллифони муқаддима ва тавзеҳот Н.И.Ғиёсов ва Р.А. Низомиддинова. – Хуҷанд: Ношир, 2013. – 33+554 с.+24 с.
6. Татавӣ, Абдуррашид ибн Абдулғафур -ал-Ҳусайнӣ ал-Маданӣ. Рисолаи муарработ. Замимаи китоби: Фарҳанги Рашидӣ. Ҷ.2. Ба таҳқиқ ва тасҳеҳи Муҳаммади Аббосӣ. – Теҳрон,1337 х. – 75 с.
7. Асадии Тӯсӣ. Луғати фурс.Муқаддима, таҳия, таълиқот, ҳошия ва феҳристи Нурулло Ғиёсов.-Хуҷанд: Нури маърифат, 2015. – 492 с.
8. Нахҷувонӣ,Муҳаммад ибни Ҳиндушоҳ.Сиҳоҳу-л-фурс.Пешгуфтор, таҳияи матн ва феҳристи алифбоии луғот Ғоиб Мирзоев. – Душанбе: Гулнақш, 2023. – 406 с.
9. Инҷуи Шерозӣ, Мир Ҷамолуддин Ҳусайн ибни Фахруддин ибни Ҳасан.Фарҳанги Ҷаҳонгирӣ / Виростаи Раҳими Афифӣ.Дар ду ҷилд. – Машҳад, 1351. – Ҷ. 1, 1334 с., ҷ.2, 1335. – 2607с.
10.Баевский С.И. Ранняя персидская лексикография. X-XV вв. – Москва: Наука,1989. – 166 с.
11.Бурҳон, Муҳаммадҳусайн. Бурҳони қотеъ / Таҳияи матн бо пешгуфтор, мулҳақот, тавзеҳот ва фуҳристи Амон Нуров. – Душанбе: Адиб, ҷ.1, 1993, 416 с.; Ҷ.2, 2004, 424 с.; Ҷ. 3, 2014, 398 с.
12.Гиёсуддин, Муҳаммад. Ғиёс-ул-луғот / Таҳияи матн бо пешгуфтор,мулҳақот, тавзеҳот ва феҳристи Амон Нуров. – Душанбе: Адиб,ҷ.1,1987,480; Ҷ.2, 1988, 418 с.
13.Вожаёб.Фарҳанги баробариҳои порсии вожагони бегона. Фароҳамоваранда Абулқосими Партав.Дар се ҷилд. – Теҳрон: Асотир, 1377. – Ҷ1.,730с.; Ҷ.2,731-1480; Ҷ.3, 1481. – 2206 с.
14.Берунӣ, Абурайҳон.ас-Сайдана фи-т-тиб.Тарҷумаи форсии Абубакр ибни Алӣ ибни Усмон Исфар ал-Косонӣ.Таҳияи матн ва муқаддимаи номзади илмҳои филологӣ Аҳмад Ҳоҷизодаи Мадрушкатӣ. - Душанбе, 2017. – 364 с.
15.Персидско-русский словарь / Руководитель Ю.А.Рубинчик. – Москва: Советская энциклопедия,1970. – Т. 1, 868 с.; Т.2, 784 с.
16.Ожегов С.И. Словарь русского языка.19-е издание, исправленное. – Москва: Русский язык, 1987. – 750 с.
17.Балёнӣ, Тақиуддин Авҳадӣ. Сурмаи Сулаймонӣ. Фароҳамоварандаи матн, муаллифи пешгуфтор, ҳавошӣ, тавзеҳот, феҳрист ва мақола Фирӯзахон Ғиёсова. – Хуҷанд: Нури маърифат,2006. – 484 с.
18.Анварӣ, Ҳасан. Фарҳанги бузурги сухан. Дар ҳашт муҷаллад. Ҷилди 8. – Теҳрон: Сухан, 1381. – 8592 с.
19.Саймиддинов, Додихудо. Вожашиносии забони форсии миёна. – Душанбе, 2001. – 310+94 с.
20.Ҷорутӣ, Абулало Абдулмуъмин. Фарҳанги Маҷмуат-ул-фурс / Тасҳеҳ ва шарҳи вожагон ба қалами Азизуллоҳи Ҷувайнӣ. – Теҳрон, 1378. – 358 с.