О печатях иранских доисламских шахов можно получить сведения из многочисленных источников первых веков ислама, в том числе из “Книги о визирях и писцах”, “Джахшиёри”, из “Золотых коней Масьуди”, “Длинных историй” Диновари, “Истории Табари” Балъами, из “Аль-Фехрист” Ибн Надима и из произведений Ибн Мукаффы. По сведениям из указанных источников, у большинства иранских доисламских шахов, в том числе у Джамшида и Хусрава Анушервана, было по четыре печати, каждая из которых была предназначена для особого приказа (учреждения). У Хусрава Парвиза было девять перстней, и каждый перстень имел особую печать. Печати доисламских шахов, особенно правателей Сасанидского периода, отличались специфическим строением, рисунком и подписью. Печати персидских шахов хранились у сохиби зимом (хранителя печати), то есть у ответственного лица дафтара (канцелярии, секретариата) прихода и расхода, и на каждое письмо и указ шаха после редакции и переписывания набело и сверки с оригиналом ставилась печать в присутствии шаха или его доверенного лица. На каждую пачку указов и писем, выходивших из шахского секретариата, ставилась особая печать, ибо у сасанидских шахов и дабиров письмо без печати не имело силы. Сделан вывод, что изучение печатей доисламских шахов имеет исключительное значение не только для исследования указов и диванов доисламского Ирана, но и для определения видов писем, традиций эпистолярного жанра и для установления статуса дабиров конкретных диванов (министерств).
Ключевые слова: шахские печати, сфрагистика, печатка, переписка, виды писем, секретари, министерство ( дабирони девон)
Балозурӣ, Абулҳасан Аҳмад ибни Яҳё. Футуҳ-ул-булдон / Тарҷумаи Муҳаммад Таваккул / Балозурӣ, Абулҳасан Аҳмад ибни Яҳё. –Теҳрон: Нуқра, 1337. – 660 с.
2. Балъамӣ, Абӯалӣ Муҳаммад. Таърихи Табарӣ. Дар ду ҷилд. Ҷилди 1 / Балъамӣ, Абӯалӣ Муҳаммад. - Теҳрон: Ширкати интишороти илмӣ ва фарҳангӣ, 2001. – 825 с.
3. Деҳпаҳлавон, Мустафо, Ҳиндеҷонӣ, Муҳаммад Қанавотӣ. Тааммуле дар бархе нақшмояҳои намодини ҳайвонӣ бар мӯҳрҳо ва гилмӯрҳои Сосонӣ //Мутолиоти бостоншиносӣ. Давраи 7, шумораи 2, пойиз ва зимистон, 1394. – С.47-67.
4. Деҳхудо, Алиакбар. Фарҳанги мутавассити Деҳхудо. Дар ду ҷилд. Зери назари дуктур Саид Ҷаъфари Шаҳидӣ. Ба кӯшиши Fуломризо Ситуда, Эраҷ Меҳракӣ ва Акрам Султонӣ. - Теҳрон: Интишороти Донишгохи Теҳрон, 1385. Ҷилди аввал, – С.1-1615, ҷилди дувум, - С.1616-3224.
5. Динаварӣ, Абиҳанифа Аҳмад ибни Довуд. Ал-Ахбор-ут-тивол. Миср, 1330. – 383 с.
6. Динаварӣ, Абуҳанифа Аҳмад ибни Довуд. Ахбор-ут-тивол. Тарҷумаи Содиқ Нишот. –Теҳрон: Интишороти бунёди фарҳанги Эрон, 1346. -450с.
7. Ибни Асир, Иззиддин. Таърихи комил. Баргардони дуктур Сийид Ҳусайни Рӯҳонӣ / Ибни Асир, Иззиддин. –Теҳрон: Асотир, 1383. Ҷилди аввал. – 446 с.
8. Ибни Асир, Иззиддин. Таърихи комил. Баргардони дуктур Сийид Ҳусайни Рӯҳонӣ / Ибни Асир, Иззиддин. – Теҳрон: Асотир, 1384. Ҷилди дувум. – С.447-934.
9. Ибни Надим, Муҳаммад ибни Исҳоқ. Китоб-ул-Фиҳрист. Тарҷума ва таҳшияи Муҳаммад Ризо Таҷаддуд. –Теҳрон: Асотир, 1381. – Сию чаҳор+854 с.
10. Кристенсен, Артур. Эрон дар замони Сосониён: Таърихи Эрони Сосонӣ то ҳамлаи араб ва вазъи давлат ва миллат дар замони Сосониён. Тарҷумаи Рашид Ёсамӣ/ Кристенсен, Артур. – Теҳрон: Нигористони китоб, 1383. - 562 с.
11. Масъудӣ, Абилҳасан Алӣ ибн ал- Ҳусайн ибни Алӣ. Муруҷ-уз-заҳаб ва маодин-ул- ҷавҳар. Ал-ҷузъ-ул-аввал. – Саййидо- Бейрут: ал-мактабат-ул-асрия, 1425ҳ./2005м. – 296 с.
12. Масъудӣ, Алӣ ибн ал- Ҳусайн. Муруҷ-уз-заҳаб. Мутарҷим Абулқосими Поянда. Ҷилди аввал. –Теҳрон: Ширкати интишороти илмӣ ва фарҳангӣ, 1382. -Бист+785с.
13. Масъудӣ, Алӣ ибн ал-Ҳусайн. Муруҷ-уз-заҳаб. Мутарҷим Абулқосими Поянда. Ҷилди дувум. –Теҳрон: Ширкати интишороти илмӣ ва фарҳангӣ, 1382. -Ҳафт+ 923с.
14. Мирраҳим, Мирбобо. Ҷашни Наврӯз ва ҷаҳоншиносӣ. –Душанбе: «Ирфон», 1992. – 240 с.
15. Муҳаммадӣ, Муҳаммад. Таърих ва фарҳанги Эрон дар даврони интиқол аз асри Сосонӣ ба асри исломӣ. Ҷилди чаҳорум: Забони форсӣ ҳамчун моя ва мададкоре барои забони арабӣ дар нахустин қарнҳои исломӣ. – Теҳрон: Тӯс, 1380. - 440 с.
16. Муҳаммадӣ, Муҳаммад. Таърих ва фарҳанги Эрон дар даврони интиқол аз асри Сосонӣ ба асри исломӣ. Ҷилди панҷум: Низоми девонӣ ё созмони молӣ ва идории сосонӣ дар давлати хулафо. – Теҳрон: Тӯс, 1380. - 464 с.
17. Номаҳо ва паймонҳои сиёсии ҳазрати Муҳаммад(с) ва асноди садри ислом. Таҳқиқ ва гирдовардаи дуктур Муҳаммад Ҳамидуллоҳ. Тарҷумаи Саид Муҳаммади Ҳусайнӣ. -Теҳрон: Суруш, 1377. - 800 с.
18. Тарҷумаи Тафсири Табарӣ (дар ду китоб ва ҳафт муҷаллад). Китоби якум. -Хуҷанд: Нури маърифат, 2007. - 884 с.
19. Тафаззулӣ, Аҳмад. Таърихи адабиёти Эрон пеш аз ислом. Ба кӯшиши Жола Омӯзгор. – Теҳрон: Сухан, 1377. - 452 с.
20. Хайём, Умар. Наврӯзнома. Ба саъй ва тасҳеҳи Муҷтабо Минавӣ. – Теҳрон: Китобхонаи Кова, 1933. – 151 с.
21. Хатибӣ, Ҳусайн. Фанни наср дар адаби порсӣ / Хатибӣ, Ҳусайн. – Теҳрон: Заввор, 1375. – 637 с.
22. Ҷаҳшиёрӣ, Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Абдус. Китоб-ул-вузарои ва-л-куттоб. Тарҷумаи Абулфазли Таботабоӣ. Муқаддимаи Зайнулобидини Раҳнамо / Ҷаҳшиёрӣ, Абӯабдуллоҳ Муҳаммад ибни Абдус. – Теҳрон: Тобон, 1348. – 439 с.